Zamek w Suchej Beskidzkiej, znany również jako Zamek Suski, to renesansowy obiekt o bogatej historii, który pełnił rolę magnackiej rezydencji kolejnych właścicieli dóbr tych terenów. Wśród nich można wymienić szanowane rody, takie jak Castiglione-Suscy, Komorowscy, Wielopolscy, Braniccy oraz Tarnowscy. Ze względu na wygląd, zwłaszcza dziedziniec, zamek często nazywany jest „Małym Wawelem”, co podkreśla jego architektoniczne podobieństwo do krakowskiego zamku królewskiego.
Wznosi się on u stóp góry Jasień, w pobliżu miejsca, gdzie Stryszawka wpada do Skawy. Jest to lokalizacja, która oddalona jest zaledwie o kilka setek metrów na północ od centrum Suchej Beskidzkiej.
Dzięki swojemu wyjątkowemu klimatowi i historycznemu znaczeniu, zamek jest także siedzibą Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej, które przyciąga licznych turystów oraz pasjonatów historii.
Historia
Na miejscu obecnego zamku w Suchej Beskidzkiej miał wcześniej istnieć drewniany dwór Słupskich, który niestety został zniszczony w wyniku pożaru. Wartościowe początki tej budowli powinny być powiązane z Kasprem Suskim, który w latach 1554–1580 postanowił wznieść na tym samym terenie kamienny dwór obronny. Obecnie zachowane pozostałości tego obiektu stały się częścią później rozbudowanego południowego skrzydła zamku. Architekt, Gregorius Kaczorowski, jest znany jako jeden z projektantów zaangażowanych przy budowie w 1580 roku.
W roku 1608 zamek przeszedł w ręce rodziny Komorowskich, a znacznej rozbudowy dokonał Piotr Komorowski, który był pierwszym właścicielem tej rodziny. W wyniku tych działań uzyskano trójskrzydłowy układ, który zachował się do dnia dzisiejszego. Fragmenty stylu architektonicznego pozwalają również sądzić, że do przebudowy przyczynił się Paweł Baudarth, architekt związany z Mikołajem Zebrzydowskim z pobliskiej Kalwarii. Kolejne zmiany zostały wprowadzone na początku XVIII wieku przez Annę Wielopolską, która dodała dwie wieże i modernizowała wnętrza. Rodzina Wielopolskich miała zamek w swoich rękach najdłużej, od 1665 roku aż do 1843 roku.
W 1843 roku nowym właścicielem został Aleksander Branicki. Jego syn, hrabia Władysław Branicki, w latach 1882–1887 podjął się generalnej restauracji zamku, zlecając prace architektowi Tadeuszowi Stryjeńskiemu. Niestety, w 1905 roku zamek dotknął kolejny pożar, a odbudowy ponownie podjął się ten sam architekt. Warto dodać, że do 1843 roku zamek otaczał wysoki mur obronny, sięgający pierwszego piętra. Rodzina Branickich zdecydowała się na jego zburzenie, zastępując go nowym ogrodzeniem z żelaznych prętów.
W 1922 roku zamek przeszedł w ręce Tarnowskich, którzy byli jego właścicielami aż do wybuchu II wojny światowej. W trakcie obu wojen światowych wnętrza zamku były adaptowane na potrzeby szpitala wojskowego. Po II wojnie światowej, opuszczony przez dawnych właścicieli, zamek pełnił różnorodne funkcje, od siedziby gimnazjum (przekształconego później w liceum ogólnokształcące), przez internat, aż po fabrykę mebli i magazyn Gminnej Spółdzielni.
W 1975 roku Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu podjęły decyzję o otworzeniu w zamku filii muzeum wawelskiego. Zainicjowano wówczas obszerne prace restauracyjne i konserwatorskie, które trwały do 1991 roku. W 1996 roku zamek został przekazany na użytkowanie miastu Sucha Beskidzka. Dziś w jego wnętrzach mieści się Miejski Ośrodek Kultury, a także hotel i restauracja „Kasper Suski”. 4 kwietnia 2016 roku ogłoszono, że zespół zamkowo-parkowy stał się na mocy aktu notarialnego własnością miasta Sucha Beskidzka po wielu latach starań miejscowych władz.
Wygląd i wnętrze zamku
Zamek charakteryzuje się prostą, trójskrzydłową konstrukcją, a jego układ obejmuje otwartą przestrzeń dziedzińca skierowaną na wschód. Elementem wyróżniającym są cztery wieże, które zostały pionowo wyeksponowane na zewnątrz budowli. Skrzydła południowe i zachodnie posiadają dwa piętra, natomiast skrzydło północne to parterowa część zamku. Krużganki zdobią wyższe skrzydła od strony dziedzińca, dodając mu elegancji.
Centralnym punktem zamku jest główna sala, znana jako Sala Marszałkowska (Rycerska). To właśnie tam odbywały się ważne uroczystości dworskie, które przyciągały wielu gości. Z dawnego wyposażenia tego miejsca zachował się jedynie kamienny kominek, co nadaje sali historycznego klimatu.
Innym wyróżniającym się wnętrzem jest kaplica zamkowa, która mieści się w wieży zegarowej. Jej ściany zdobią resztki polichromii, które niestety w dużej mierze uległy zniszczeniu, lecz wciąż są świadectwem dawnej świetności tego miejsca.
Park zamkowy
W bliskim sąsiedztwie zamku, na jego południowej stronie, rozpościera się przestronny park zaprojektowany w XIX wieku. To miejsce obfituje w typowe dla polskiego krajobrazu drzewa, takie jak jesiony, dęby, lipy oraz graby. W parku znalazły również swoje miejsce inne gatunki roślin, które zostały sprowadzone z różnych rejonów i przyjęły się doskonale. Warto zauważyć obecność platanów klonolistnych, dębów czerwonych, sosen wejmutek oraz buków czerwonych.
Centralną część parku zajmuje rozległa łąka, w której sadowi się niewielki staw, stanowiący urokliwy element krajobrazu. Liczne strumyki przepływają przez park, a nad nimi znajdują się pięknie wkomponowane kamienne mostki, które dodają mu niepowtarzalnego charakteru.
W XVIII wieku, za czasów Kaspra Suskiego, istniał tu mały włoski ogród z kwiatami i warzywami, który został znacznie rozbudowany przez Annę Wielopolską. Ogród ten przybrał formę barokowego stylu, z geometrycznie ukształtowanymi krzewami, a w jego obrębie zbudowano również oranżerię. Niestety, w 2015 roku obiekt ten znajdował się w poważnym stanie technicznym.
Na początku XIX wieku majątek przeszedł przekształcenie pod opieką Wielopolskich, którzy nadali parkowi charakter krajobrazowy. Ostateczny, romantyczny kształt parku nadał mu ród Braniccy, dzięki czemu zasadzono nowe gatunki drzew i krzewów oraz przebudowano oranżerię w stylu neogotyckim. Park niestety wielokrotnie doświadczał zniszczeń na skutek wylewów rzek, w tym pamiętnym roku 1784.
Na południowym końcu parku można znaleźć tzw. Domek Ogrodnika, będący dawnymi zabudowaniami gospodarczymi zamku. Dziś w jego wnętrzu mieści się Muzeum Ziemi Suskiej, które prezentuje bogate dziedzictwo regionu.
Biblioteka zamkowa
Na parterze południowego skrzydła zamku znajdowały się niezwykle bogate zbiory biblioteczno-muzealne, które należały do Branickich, a następnie przeszły w ręce Tarnowskich. Aleksander Branicki wraz z synem Władysławem zdołali zgromadzić swoje skarby kolejno dzięki zakupom różnych cennych kolekcji, zarówno polskich, jak i zagranicznych. W tym okresie systematycznie gromadzono różnorodne obiekty, w tym obrazy, rzeźby, grafikę, militaria, pamiątki masońskie, medale, monety, archiwalia, mapy, atlasy, rękopisy oraz zarówno starodruki, jak i współczesne dzieła literackie.
Główną podstawę biblioteki stanowiły zbiory, które pozyskano m.in. od Andrzeja Edwarda Koźmiana w 1851 roku (3300 druków i 71 rękopisów), Józefa Ignacego Kraszewskiego w 1869 roku (około 7000 egzemplarzy rycin, rysunków, grafik i akwarel), żony Aleksandra Branickiego, Anny Hołyńskiej (kolekcja muzykaliów, w tym nut), Adama Honorego Kirkora, który w 1871 roku przekazał około 2000 autografów, a także niezidentyfikowanego dotąd Feliksa Wesołowskiego, który w latach 70. ubiegłego wieku dostarczył monety, medale oraz cenne archiwalia. Zbiory wzbogacił również proboszcz parafii w Suskiej, Franciszek Ksawery Ciesielski, który w 1873 roku przekazał około 1200 tomów. Ostatnim z darczyńców był dyrektor komisji skarbowej w Warszawie, Karol Łaski, który w 1876 roku przekazał 11,5 tysiąca jednostek.
Za stan jak i porządek zbiorów odpowiadali wykwalifikowani bibliotekarze, którzy byli specjalnie zatrudniani do tej pracy. W latach 1866–1881 pieczę nad biblioteką sprawował Franciszek Kandyd Nowakowski, który skrupulatnie zinwentaryzował blisko 16 tysięcy druków. Następnie, od 1882 do 1919 r., obowiązki bibliotekarza pełnił Michał Żmigrodzki, który m.in. uporządkował zbiory oraz nadał im naukowy opis, szczególnie cennej kolekcji numizmatycznej.
Ostatecznie zbiory biblioteczne liczyły łącznie około 55 tysięcy woluminów (zgodnie z spisem z 1932 r.) i obejmowały cenne obiekty, takie jak XIII-wieczna biblia pergaminowa z bogatymi iluminacjami, 22 inkunabuły i 666 tomów wydanych w XVI wieku. Zamkowa biblioteka stanowiła ważne centrum naukowe i kulturalne dla tej części kraju. Korzystali z jej zasobów między innymi profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Lwowskiego.
W wyniku II wojny światowej wiele zbiorów uległo zniszczeniu, a te, które przetrwały, zostały znacząco rozproszone. Części księgozbioru i archiwów zamku znalazły się w różnych miejscach, w tym m.in. w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu oraz w Bibliotece Jagiellońskiej i Bibliotece Miejskiej w Gdańsku. Część archiwaliów udało się uratować i trafiły one do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie oraz do Archiwum Państwowego w Krakowie. Zbiory malarskie w dużej części osiedliły się w krakowskich muzeach, w tym w muzeum na Wawelu. Tam również można znaleźć wspomnianą wcześniej iluminowaną biblię. Natomiast rysunki i grafiki trafiły głównie do warszawskiej Biblioteki Narodowej.
Przypisy
- a b c d HelenaH. Małysiak HelenaH., Biblioteka Branickich i Tarnowskich w Suchej, Beskidzka Oficyna Wydawnicza BTSK, Bielsko-Biała, 1986 r.
Pozostałe obiekty w kategorii "Zabytki":
Dawny zajazd w Suchej Beskidzkiej | Drewniane dworki oficjalistów zamkowych w Suchej BeskidzkiejOceń: Zamek w Suchej Beskidzkiej